اجرای قانون اصلاحات اراضی در قبل از انقلاب اسلامی و مجموعه قوانین حاکم
بر این بخش مصوب در بعد از انقلاب اسلامی، یکی از عوامل مهمی است که سبب
خرد شدن اراضی کشاورزی شده است اما مهمترین عامل کوچک شدن زمین های کشاورزی
قوانین مربوط به ارث است.
به همین دلیل طبق اعلام دفتر نظام های
بهره برداری وزارت جهاد کشاورزی سالانه 200 هزار هکتار از اراضی کشاورزی
کوچک و کوچک تر می شود.
نهم دی سال 91 بود که ˈعلیرضا اورنگیˈ رییس
وقت سازمان جنگل ها و مراتع آبخیزداری کشور از تصویب قانون جلوگیری از خرد
شدن اراضی در کشور خبر داد و گفت که به زودی با دو اولویت جلوگیری از
واگذاری جدید زمین های خرد و همچنین تشویق مالی و تسهیلاتی کشاورزان برای
تجمیع و رساندن به حد نصاب مساحت منظور شده اجرا می شود.
اما با
گذشت نزدیک به دو سال از طرح این موضوع همچنان شاهد خرد شدن اراضی در مناطق
مختلف کشور از جمله استان خوزستان هستیم که اگر چه به گفته مسوولان امر با
عاملان این قضایا برخورد می شود اما اثرات مخرب خود در بهره وری اقتصادی
از بخش کشاورزی را بر جای گذاشته است.
طبق آمار رسمی وزارت جهاد
کشاورزی، 86 درصد تولیدکنندگان بخش کشاورزی کشور را خرده مالکان تشکیل می
دهند و در مدت 40 سال گذشته تعداد واحدهای تولیدی کشاورزی به بیش از دو
برابر و اندازه زمین های آنها به یک سوم کاهش یافته است.
کوچک شدن
اراضی کشاورزی پیامد منفی بسیاری به دنبال دارد که از جمله آنها نبود امکان
مدیریت و برنامه ریزی درست برای کاهش مصرف آب و انرژی و استفاده بهینه از
خاک، نیروی انسانی و ماشین آلات است که در نهایت منجر به افزایش هزینه
تولید و جلوگیری از تولید محصول با کیفیت مطلوب و استاندارد می شود.
رییس
سازمان جهاد کشاورزی خوزستان به ایرنا گفت: خرد شدن اراضی اثرات و تبعات
زیانباری به دنبال دارد که در نهایت به کاهش حجم تولید و بهره وری از زمین
می شود.
ˈکیخسرو چنگلواییˈ افزود: در استان خوزستان هم با چنین
پدیده ای مواجه هستیم که اگر چه با مسببان آن برخوردهای جدی شده اما همچنان
این روند ادامه دارد و کشاورزی استان را متحمل ضررها و زیان های بسیاری
کرده است.
وی اضافه کرد: اگر وارثان صاحب زمین اجازه دهند که یکی از
آنها زمین را مدیریت کند و بقیه در سود حاصل از عملیات کشت، داشت و برداشت
سهیم شوند علاوه بر جلوگیری از خرد شدن زمین به میزان بهره وری زمین آسیبی
نمی رسد.
چنگلوایی گفت: در این صورت زمین به صورت یکپارچه کشت می شود و تمام وراث در سود حاصله شریک خواهند بود.
کارشناس
و معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خوزستان هم گفت: یکپارچه
سازی اراضی در قالب ایجاد تشکل های تعاونی میسر است نه این که خود زمین
یکپارچه سازی شود.
ˈمحمد قاسمی نژادˈ افزود: در این حالت تمام زمین
یکجا کشت و تمام عملیات به صورت مکانیزه انجام می شود و از اتلاف هزینه های
بیشتر هم جلوگیری خواهد شد.
وی ادامه داد: در زمان حاضر نظام بهره
برداری در کشور در این زمینه خیلی موفق عمل نکرده است؛ این نظام در بعد
انقلاب به صورت تعاونی تغییر یافت و شاهد تاسیس کشت و صنعت های مختلف بودیم
اما در بسیاری موارد اهداف تعاونی ها به خوبی محقق نشد.
قاسمی نژاد
افزود: در بیشتر موارد اینها تنها در حد اسم بوده و اهداف آنها هم اجرایی
نشده است؛ نظام ها باید تعریف شده بوده و به صورت درست به آن عمل شود.
وی
درباره تغییر کاربری اراضی هم گفت: اگر چه کشاورزان خیلی زیر بار
دستورالعمل ها نمی روند اما برای تغییر کاربری قوانین و مقرراتی هست؛ به
عنوان نمونه گفته اند برای اراضی زراعی کمتر از 10هکتار این کار میسر نیست و
از 50هکتار زمین تنها می توان 10هکتار آن را تغییر کاربری داد.
قاسمی
نژاد اظهار کرد: آنچه مشکل آفرین شده تقسیم های غیر رسمی است که در قالب
ارث بین وراث صورت می گیرد و با وجود قوانینی به منظور برخورد با چنین
مواردی از سوی دستگاه قضا برخورد آنچنانی نشده است.
وی افزود: از آنجایی که این گونه موارد شاکی ندارد و تفاهمی بین وراث صورت می گیرد تنها به اراده فردی و شخصی نیاز است.
این
کارشناس بخش کشاورزی خوزستان افزود: در این زمینه و با توجه به قوانین
صریح شرعی، دولت باید وارد عمل شده و این اجازه را به افراد ندهد که اراضی
را تقسیم کنند و اگر ریز کردن زمین انجام شد حتما با آن برخورد شود.
همچنین
کارشناس و پژوهشگر سازمان جهاد کشاورزی خوزستان گفت: به زارعان همواره این
پیشنهاد می شود که به صورت تعاونی کار کنند و سود حاصله بین افرادی که
سهمی از زمین دارند تقسیم شود اما از آنجایی که زمین وسوسه انگیز است هر
فردی به تنهایی صاحب زمین ارثی خود بوده و در آن کشت و زرع کرده و یا این
که آن را تغییر کاربری می دهد.
وی افزود: در استان خوزستان بحث بر
سر زمین و تقسیم آن بین وراث تا جایی است که به دلیل وسوسه انگیز بودن حتی
منجر به بروز اختلاف های خانوادگی هم شده است.
نژاد زاده اضافه کرد:
علت اصلی بروز چنین مشکلاتی بحث مالکیت زمین است و یکی از دلایل اصلی آن
در کشور این است که زمین برای افراد یک امتیاز محسوب می شود و نه تنها در
روستا که حتی در مناطق شهری هم تشخصی برای فرد ایجاد می کند.
وی
گفت: در این زمینه نه تنها دستگاه های مرتبط چاره اندیشی نمی کنند به مساله
دامن هم می زنند؛ مانند بانک ها که در ازای پرداخت وام از متقاضی سند زمین
می طلبد و فرد برای دریافت وام مجبور می شود سند زمین را به صورت دانگی
دریافت و به بانک ارایه کند.
نژاد زاده گفت: بانک ها می توانند به
جهت تضمین وام از فرد اجاره نامه بخواهند تا فرد بتواند بدون تقسیم اراضی
به سود حداکثری هم برسد.
وی اظهار کرد: سازمان جهاد کشاورزی خوزستان
اعلام کرده که در این ارتباط افرادی که تشکیل تعاونی دهند این سازمان برای
تسطیح اراضی و نوسازی آنها و نیز احداث کانال های آبیاری و زهکشی همکاری و
حمایت می کند.
وی گفت: باید از طریق کار فرهنگی به مقابله با این
مساله پرداخت و نگرش مردم را نسبت به موضوع اصلاح کرد و حالت دستوری نباید
داشته باشد.
نژاد زاده توضیح داد: این موضوع را می توان به صورت
تدریجی و تخصصی و نیز با کمک رسانه ها جا انداخت که یکپارچه سازی اراضی و
جلوگیری از خرد شدن اراضی باعث بهبود تولیدات کشاورزی می شود.
وی
ادامه داد: نظام ما تابع شرع بوده و وقتی شرع تعیین می کند ارث به نسبت سهم
الارث توزیع شود می توان این تقسیم ارث را با واگذاری زمین به یک نفر و
مشارکت در سود حاصله از فعالیت های انجام شده روی زمین انجام داد.
این
پژوهشگر گفت: خرد شدن اراضی در کشاورزی مکانیزه و مدرن امروز جوابگو نیست؛
در کشوری مانند ژاپن وقتی مالک زمین کشاورزی فوت می کند یکی از وراث مالک
زمین می شود که در موارد بسیار آن فرد فرزند بزرگ خانواده است و دیگر اعضای
خانواده از سود حاصل از عملیات و فعالیت کشاورزی روی زمین بهره مند می
شوند.
وی تاکید کرد: ضمن رعایت قوانین شرعی اسلام باید گفت ورثه به
شکل تعاونی زمین را اداره و سهم الارث آنها سهم از سود باشد که این باعث
یکپارچه سازی و جلوگیری از خرد شدن اراضی می شود.
وی درباره تغییر
کاربری اراضی هم اظهار کرد: این تغییر کاربری مستلزم یک سری قوانین است؛
نمی شود گفت که این تغییر کاربری نباید باشد چرا که به دلیل افزایش جمعیت و
تغییرات ژئوپلتیکی ناچار به تغییر کاربری زمین هستیم.
نژادزاده
گفت: اراضی زراعی حاشیه شهرهای بزرگ قابلیت کشاورزی ندارند پس لازم است
تغییر کاربری داده شوند اما باید این امر متناسب با موضوع های مختلف مانند
شرایط زیست محیطی و شهرستان ها صورت گیرد.
وی افزود: اگر تغییر
کاربری به صورت اجماع دیده شود و توسعه متوازن باشد ایرادی ندارد اما
متاسفانه شاهد تغییر کاربری های غیر کارشناسی هستیم که افراد سودجود برای
سود بیشتر قدام به این کار می کنند.
رییس سازمان تعاون روستایی
خوزستان هم گفت: تقسیم سود حاصله از فعالیت کشاورزی روی زمین یکی از
راهکارهای اساسی برای یکپارچه نگه داشتن اراضی و جلوگیری از خرد شدن آنهاست
که ساختار آن باید در قالب تاسیس شرکت های سهامی زراعی تعریف شود و وارثان
سهم خود را در قالب سهام در اختیار تعاونی بگذارند.
ˈهرمز خواجویˈ افزود: در این صورت وقتی کشت و کار می شود درآمد حاصل از سود نوع محصول بین سهامداران تقسیم می شود.
وی
ادامه داد: این شرکت ها با این اهداف تشکیل شده و از خرد شدن اراضی هم
ممانعت می شود؛ تشکیل تعاونی ها غیر ازاین مزایای خوبی هم برای افزایش
تولید دارند.
خواجوی توضیح داد: با این کار می توان به جای یک
دستگاه تراکتور چند دستگاه خریداری کرد و بیشترین استفاده را از آن برد و
عملیات سمپاشی هم با کمترین هزینه و در کمترین زمان ممکن انجام می شود.
وی گفت: این کار راندمان تولید و کیفیت آن را ارتقا داده و صرفه جویی را به دنبال دارد.
رییس
سازمان تعاون روستایی خوزستان گفت: قانون یکپارچه سازی اراضی توسط مجلس
تصویب و ابلاغ هم شده و باید از سوی معاونت ترویج جهاد کشاورزی و ادارات
مرتبط با بحث آموزش، در این ارتباط به روستاییان آموزش و آگاهی های لازم
داده شود.
وی با تاکید بر ضرورت فرهنگ سازی در ارتباط با یکپارچه
سازی اراضی گفت: با ارتقای فرهنگ مردم دیدگاه آنها نسبت به تقسیم اراضی
تغییر یافته و افراد می توانند در قالب نظام مالکیت تولید و مالکیت خود بر
اراضی سهم الارثی را داشته باشند.
خواجوی افزود: یکی از دغدغه های
مردم ترس از کم و زیاد شدن زمین است و برای این مساله هم با تهیه نقشه های
کاداستر هر قطعه زمین سهم فرد مشخص می شود و دقیق هم است.
وی افزود:
با تهیه کاداستر به زمین سند داده می شود و شماره گذاری می شود؛ در این
صورت قطعه کشاورزی هر فردی محفوظ می شود تا دیگر دغدغه نداشته باشند.
خواجوی
گفت: قانون دیگری که دولت دنبال می کند جلوگیری از تغییر کاربری اراضی است
و فرد نمی تواند در قالب نظام مالکیت اقدام به تغییر کاربری زمین کند.
وی افزود: یکی از مشکلات ما تغییر کاربری و تبدیل اراضی از کلاس یک به مسکونی و کاربری های دیگر است که ظلم به کشاورزی محسوب می شود.
خواجوی گفت: مسوولان هم اجازه این کار را به فردی نمی دهند و او را مگر در موارد خاص جریمه می کنند .
وی افزود: برخوردها تا حدی بوده که اراضی تغییر کاربری داده شده تخریب هم شده است.
خواجوی
گفت: نگاهی که به زمین وجود دارد کالایی قابل فروش و مبادله است که به
همین سبب اراضی خرد و به فروش می رسند چرا که ارزش تجاری و اقتصادی پیدا می
کنند.
وی افزود: ارزش زمین به حجم تولیدات آن است که اگر خرد شده و
یا تغییر کاربری داده شود این ارزش را از دست می دهد؛ البته مهاجرت
روستاییان از روستاها به شهرها هم باعث شده که اراضی دست به دست شده و به
مرور تغییر کاربری یابند.
کارشناس حقوق و وکیل پایه یک دادگستری
خوزستان هم گفت: از سوی قانونگذار باید مردم را ملزم کرد که زمین های
کشاورزی قابل تقسیم نیست و با فرهنگ سازی و ارتقای آگاهی های مردم می توان
این کار را عملی کرد.
ˈجواد طریریˈ افزود: الزام افراد به تشکیل
تعاونی و سپردن سهم الارث به تعاونی ها نه تنها از ارزش اراضی نخواهد کاست
که با حفظ یکپارچگی اراضی فرد به سود خود دست یافته و از خرد شدن اراضی هم
جلوگیری خواهد کرد.
وی ادامه داد: از آنجایی که سهم مرد و زن در شرع
از ارث یکسان نیست با مدیریت زمین به صورت تعاونی بسته به میزان سهم الارث
هر فرد سود بین اعضای آن تقسیم خواهد شد.
به نظر می رسد با توجه به
تجربه های موجود در عرصه جهانی بتوان با آموزش، تضمین سود بهتر فرد از
محصول پس از کاهش هزینه کمتر و تثبیت مالکیت فرد بر سهم او از گستره یک
زمین بزرگ کشاورزی بتوان یکپارچگی اراضی کشاورزی را حفظ کرد.
این کار امروز برای بهره وری بیشتر، صیانت از اراضی و حفظ اشتغال ضرورتی اجتناب ناپذیر است.
