باورکردنی نیست، اما در ایران مصرف آب حدود 85 درصد از چاه‌های کشاورزی قابل کنترل نیست و این درحالی است که بر اساس برنامه دوم توسعه باید همه چاه‌های کشاورزی به کنتورهای هوشمند مجهز می‌شدند؛ شرایطی غیرقابل قبول که البته این روزها به همت شرکت‌های دانش بنیان داخلی و تولید تکنولوژی کنتورهای الکترومغناطیسی هوشمند، امکان عملیاتی شدن آن فراهم آمده و آنچه باقی مانده عزم جدی متولیان امر برای برداشتن گام‌های اجرایی است.
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو (پاون)، ایران از جمله کشور‌های جهان است که به واسطه قرار گرفتن در کمربند خشک و نیمه خشک جهان و نیز تأثیرپذیری شدید از پدیده تغییراقلیم با مشکلات فراوانی در حوزه تأمین آب پایدار در بخش‌های مختلف رو به رو است؛ واقعیتی اجتناب ناپذیر که می‌طلبد با مدیریت مطلوب منابع آب موجود و جلوگیری از مصرف بی‌رویه، مانع تشدید مشکلات در این حوزه شویم.
تشدید محدودیت‌های اقلیمی و لزوم مدیریت موثر منابع آب در ایران در حالی احساس می‌شود که از آن سو میزان برداشت بی‌رویه آب‌های سطحی و زیرزمینی به ویژه آنکه روند برداشت بی‌رویه آب منابع زیرزمینی در بخش کشاورزی همچنان استمرار دارد و این موضوع سبب شده است تا سطح منابع آب زیرزمینی کشور به طرز چشمگیری کاهش پیدا کند.
مستند به آمار و ارقام موجود ۵۳.۲ میلیارد مترمکعب از ۶۰.۵ میلیارد مترمکعب آب زیرزمینی که به صورت سالانه استخراج می‌شود و در بخش‌های مختلف اعم از شرب، کشاورزی و صنعت به مصرف می‌رسد به بخش کشاورزی اختصاص دارد و این موضوع نشان می‌دهد که نقش این بخش در مصرف آب‌های زیرزمینی کشور تا چه میزان حیاتی است.
همچنین از ۷۷۶ هزار و ۹۵۷ حلقه چاه دارای مجوز که در کشور وجود دارد، بیش از ۴۵۰ هزار حلقه چاه مجاز در بخش کشاورزی فعال است و به صورت کلی بخش کشاورزی معادل ۸۷.۹ درصد آب مصرفی کشور در سال را به خود اختصاص داده است، این حقایق مهم نیز به نوعی بیانگر اهمیت مدیریت منابع آب در حوزه کشاورزی به منظور جلوگیری از تشدید بحران‌های آبی در سال‌های پیش رو است.
اگرچه بخش کشاورزی به عنوان یک بخش تولیدی و اقتصادی قلمداد می‌شود و محصولات برداشت شده از زمین‌های کشاورزی نیز اغلب با قیمت‌های بسیار بالا به دست مصرف کننده می‌رسد، اما نکته جالب این است که تعرفه آب برداشت شده از چاه‌های زیرزمینی در بخش کشاورزی بسیار پایین است و تعرفه هر مترمکعب آب که معادل هزار لیتر است، کمتر از ۲۰۰ ریال محاسبه می‌شود. وضعیتی که سبب شده است تا در بخش کشاورزی به ویژه در آن بخش که از آب‌های زیرزمینی تغذیه می‌کند، به صورت فزاینده‌ای برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی ادامه یابد.
استمرار این وضعیت در حالی است که بر اساس اطلاعات رسمی، چیزی حدود ۸۰ درصد از مساحت کشور به واسطه همین برداشت‌های بی‌رویه آب دچار تنش شدید آبی شده است و کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند در صورت عدم اعمال سیاست‌های بازدارنده، رخدادهایی چون فرونشست زمین، کاهش کیفیت آب، افزایش شوری آب و ... با شدت بیشتری در آینده به وقوع خواهد پیوست.
در چنین شرایطی به نظر می‌رسد در کنار برخی سیاست‌های مدیریتی مانند اصلاح الگوی کشت، فرهنگ‌سازی و ترویج کشت محصولات کم آب، استفاده از تکنولوژی‌های دانش بنیان و سیستم‌های هوشمند برای مدیریت مصرف آب‌های زیرزمینی مورد توجه ویژه قرار گیرد.
از جمله اقداماتی که می‌تواند نقش موثری در مدیریت مصرف منابع آب و جلوگیری از برداشت‌های بی‌رویه داشته باشد، نصب کنتورهای هوشمند الکترومغناطیسی روی خروجی چاه‌های آب زیرزمینی است که علاوه بر فراهم کردن امکان مدیریت میزان مصرف آب، همچنین به صورت هوشمند از هرگونه برداشت بی‌رویه جلوگیری خواهد کرد.
دانش بنیان‌ها از امکانات رصد منابع آب کشور چه می‌گویند؟
سیستم‌های هوشمند و فوق پیشرفته‌ای که قادر هستند میزان مصرف آب بر اساس سهمیه را رصد کنند و اگر برداشت کنندگان بیش از سهمیه تخصیص یافته بخواهند آب مصرف کنند؛ سنسورهای هوشمند این سیستم‌ها به صورت خودکار خاموش شده و اجازه بهره‌برداری بیشتر را به مصرف کننده نمی‌دهد.
این دستاوردها در هجدهمین نمایشگاه صنعت کشور که اخیرا برگزار شد، به تعداد زیاد از سوی شرکت‌های دانش بنیان حاضر به نمایش درآمد و این صنایع در انتظار اقدام و پیشگامی متولیان امر هستند، اما این شرکت‌ها درباره دستاوردهای خود که حاصل تلاش و کوشش سالیان متوالی است چه می‌گویند؟
رصد برداشت آب از چاه‌ها بدون امکان دستکاری
شرکت سنجش ابزار پویای آینده و در رتبه A دانش بنیان در سال 1397 با تولید کنتورهای الکترومغناطیسی شروع به کار کرده است.
کنتورهای آلتراسونیک، اترا آلتراسونیک و کنتورهای مکانیکی و فشارسنج‌ها از محصولات این شرکت است که در حال دریافت دانش بنیانی هستند و مدیران آن می‌گویند: با توجه به بحران آب و خالی شدن سفره‌های زیرزمینی، برای کشت محصولات به کشاورزان سهمیه سالانه اختصاص داده شده است که می‌توان توسط این کنتورها میزان مصرف آب بر اساس سهمیه را رصد کرد و اگر کشاورزی بیش از سهمیه تخصیص یافته اقدام به مصرف آب کرد، سنسورهای هوشمند تعریف شده در کنتور موتور چاه را به صورت خودکار خاموش کرده و اجازه بهره‌برداری بیشتر را نخواهد داد.
بر اساس این کنتورها که قابلیت کنترلی دقیق دارند و اطلاعات مصرفی چاه آب را به پایگاه اطلاعاتی ارسال می‌کنند، واحد نظارتی می‌تواند میزان مصرف و میزان باقی مانده سهمیه را به صورت نموداری مشاهده و رصد کند، همچنین اگر کنتوری دستکاری شود میدان مغناطیسی درون کنتور تشخیص و هشدار می‌دهد.
قیمت کنتورهای الکترومغناطیسی کمتر از کنتورهای مکانیکی وارداتی است و از نظر کیفیت قابلیت رقابت با نمونه‌های خارجی را دارد و از مراکز معتبر بین‌المللی گواهی کیفیت را دریافت کرده است.
تولید کنتورهای هوشمند تک فاز و دوفاز با خدمات پس از فروش فراگیر
شرکت رهروان سپهر اندیشه تولید کننده دیگر کنتور هوشمند آب و برق است که این کنتورها را در دو نوع تک‌فاز و سه فاز تولید می‌کند. ایده و طراحی این کنتورها توسط متخصصان جوان داخلی کشور انجام شده و تیم تحقیقاتی این شرکت به صورت مداوم با همکاری این متخصصان در حال به روزرسانی محصولات خود مطابق تکنولوژی روز دنیا است.
مسئولان این شرکت نیر عنوان می‌کنند: کنتورهای هوشمند آب و برق قابلیت‌های زیادی از قبیل اندازه‌گیری و نمایش آب مصرفی کل، محاسبه و نمایش و ارسال حداکثر مصرف، امکان صدور دستور قطع در زمان‌های از پیش تعیین‌شده هنگام اضافه برداشت، انتقال اطلاعات مصرف به سرورهای مرکزی با استفاده از کارت هوشمند و قرائت از راه دور و همینطور تشخیص و ثبت دستکاری غیر مجاز را دارند. این دستگاه‌ها مجهز به باتری‌هایی با طول عمر 10 سال و خدمات پس از فروش فراگیر هستند.
گزارش دهی روزانه مصرف آب کشاورزی به سامانه پایش منابع آب
مدیرعامل شرکت تجهیزات صنعتی سیال سنجش نیز در این باره عنوان می‌کند: با توجه به ضرورت مدیریت مصرف آب در شرایط کم آبی کشور، شرکت ایران انشعاب با همکاری شرکت دانش‌بنیان سیال سنجش اقدام به تولید محصولات جدید در حوزه ساخت و هوشمندسازی کنتورهای آب کرد. با توجه به اینکه بیش از 90 درصد آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و سهم حوزه‌های دیگر کمتر از 10 درصد است، بر همین اساس پایش میزان مصرف آب در بخش کشاورزی لازم و ضروری است. کنتور مکانیکی هوشمند کشاورزی محصول جدید این شرکت است که روی چاه‌های کشاورزی نصب می‌شود؛ این کنتور به صورت روزانه میزان مصرف چاه آب را به سامانه مرکزی پایش منابع آب هر استان ارسال می‌کند. در حال حاضر بخشی از چاه‌های مجاز کشور مجهز به کنتور است و با توجه به ظرفیت تولیدکنندگان این حوزه، تامین و نصب این کنتورهای هوشمند حداقل 15 سال به طول خواهد انجامید. بنابراین به منظور پیشبرد اقدامات در حوزه تحقق مسئولیت اجتماعی در حوزه آب کشور، کنتورهای آب کشاورزی در اندازه‌های مختلف تولید و روانه بازار خواهد شد.
بنا بر این گزارش، در حالی که در کشور این تکنولوژی وجود دارد و می‌توان با اجرایی کردن آن از هدر رفت بخش قابل توجهی از منابع آب زیرزمینی کشور جلوگیری کرد، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد هنوز برای تحقق چنین موضوع مهمی راه درازی در پیش است، چرا که بر اساس آمار و اطلاعات موجود تنها ۱۵ درصد از چاه‌های کشاورزی کشور کنتور مکانیکی دارند و برای ۸۵ درصد دیگر هنوز اقدام موثری در این زمینه صورت نگرفته است.
این را می‌توان از سخنان رضا سرافرازی مدیرکل دفتر امور آب کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی برداشت کرد که سابق بر این در همین باره به رسانه‌ها گفت: تنها ۱۵ درصد چاه‌های مجاز کنتور دارند و هیچ کدام از چاه‌های غیرمجاز کنتور ندارد و این در حالی است که از برنامه دوم توسعه دستگاه‌های اجرایی موظف شدند چاه‌های کشاورزی را به کنتور هوشمند مجهز کنند.
همانطور که اشاره شد؛ تشدید مشکلات آبی در کشور و افت شدید منابع آب زیرزمینی در کنار کاهش شدید نزولات جوی مدیریت مطلوب و سختگیرانه در حوزه منابع آب کشور به‌ویژه در بخش کشاورزی را به یک الزام تبدیل کرده است که در همین راستا می‌توان از تکنولوژی‌ها و توانمندی‌های بومی کشور مانند کنتورهای هوشمند الکترومغناطیسی نیز بهره برد تا با جلوگیری از برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی به‌ویژه در بخش کشاورزی شرایط برای بازگشت آب‌های زیرزمینی به سطح آب قابل برنامه‌ریزی فراهم شود.
