به گزارش خبرگزاری فارس، بخش کشاورزی ایران با سهم 90 درصدی، بیشترین میزان مصرف آب کشور را دارد و بیش از 80 درصد منابع آب در این بخش به هدر می رود.
مدیریت منابع آب کشور مناسب نیست و طی سالهای اخیر شاهد کاهش منابع آب‌های زیر زمینی کشور هستیم.
مسئولان ارشد کشوری نیز مدام در این مورد صحبت می‌کنند، اما همچنان در روی همان پاشنه قبلی می‌چرخد، مقام معظم رهبری در بخشی از سخنان خود در پیام نوروزی سال 90 که به سال اصلاح الگوی مصرف نام‌گذاری کردند، با تاکید بر لزوم اصلاح شیوه‌های آبیاری و اصلاح الگوی مصرف آب در بخش کشاورزی تأکید کردند: «امروز در کشور 90 درصد آبی که مصرف می‌کنیم در بخش کشاورزی مصرف میشود. اگر شیوه‌های آبیاری کشاورزی را دولت بتواند به توفیق الهی اصلاح بکند و اگر از این 90 درصد 10 درصد کم بشود، شما ببینید چه اتفاقی می‌افتد. ما در بخش‌های دیگر – بخش خانگی، بخش صنعتی و سایر بخش‌هایی که به آب نیاز دارد – فقط با 10 درصد آب کشور کار می‌کنیم و از 10 درصد آب کشور استفاده می‌کنیم. اگر بتوانیم در بخش کشاورزی 10درصد صرفه‌جویی کنیم، در واقع دو برابر امکانات بهره‌برداری در بخش غیرکشاورزی به وجود می‌آید که این امر بسیار با ارزش است.»
ایشان پیش از این نیز به اصلاح الگوی مصرف و اصلاح شیوه‌های آبیاری و صرفه جویی آب در بخش کشاورزی تأکید نموده‌اند: «مصرف آب در بخش کشاورزی ایران 90 درصد است، در حالی‌که متوسط جهانی مصرف آب در بخش کشاورزی حدود 70 درصد است».
این بخشی از سخنان مقام معظم رهبری در مورد استفاده بیش از حد آب در بخش کشاورزی است.
همچنین رئیس جمهور نیز اخیرا شورای عالی آب را راه‌اندازی کرد و اولین جلسه آن نیز به ریاست خودش برگزار شد.
وزیر نیروی دولت دهم در نماز جمعه تهران به بحران آب اشاره و تصریح کرده بود: شیرین‌سازی آب از دریاهای شمال و جنوب کشور را و همچنین انتقال آب از فرامرزها به ویژه کشور تاجیکستان را در برنامه دارند.
اما وزیر نیروی دولت یازدهم نیز هفته گذشته در نشست خبری شورای گفت‌وگو که در نهاد ریاست‌جمهوری برگزار شد ،با یادآوری اهمیت آب در کشور گفت: 290 دشت آبی کشور با وضعیت بحرانی کمبود آب مواجه هستند.
وی یکی دیگر از روشهای مدیریت و صرفه‌جویی مصرف آب را تلاش کشاورزان در این باره ذکر کرد و افزود: اصلاح الگوی کشت، تغییر روشهای آبیاری و استفاده از سیستم تحت فشار و بارانی و نیز کشت گلخانه‌ای را از جمله راه‌هایی است که می‌تواند مصرف آب را کاهش داده و نیز موجب افزایش درآمد کشاورزان شود، تا در نهایت نیز با سود‌آوری کار کشاورزی، ضمن رعایت الگوی مصرف آب، سفره‌های آبی زیر زمین نیز غنی شوند.
چیت‌چیان در این نشست با بیان اینکه بخش زیادی از آب در بخش کشاورزی به هدر می‌رود، افزود: اصلاح الگوی کشت، تغییر روشهای آبیاری و استفاده از سیستم تحت فشار و بارانی و نیز کشت گلخانه‌ای از جمله راه‌هایی است که می‌تواند مصرف آب را کاهش دهد.
عیسی کلانتری دبیرکل خانه کشاورز در کنگره سراسری خانه کشاورز حدود دو هفته پیش گفت: وضعیت آب کشور به حدی بحرانی است که با ادامه این روند، در 20 سالگی نه تنها آب کشاورزی، بلکه آب مصرفی هم نخواهیم داشت.
همه اینها نشان دهنده این است که موضوع کمبود آب برای مسئولان کشور بسیار مهم است، به ویژه اینکه با تغییرات آب و هوایی که در دنیا اتفاق می‌افتد، خیلی‌ها بر این باورند منطقه‌ای که ایران در آن قرار دارد، خشک‌تر خواهد شد.
از سوی دیگر مصرف آب هر سال 1.3 میلیارد مترمکعب به دلیل افزایش جمعیت کشور اضافه میشود که همه اینها لزوم کنترل و کاهش آب مصرفی در بخش کشاورزی چند برابر می‌کند.
آب چگونه هدر می‌رود؟
متوسط عملکرد تولید محصولات کشاورزی کشور ایران در قیاس با سایر کشورها پایین است، در ایران برای تولید 1 کیلوگرم محصول 2000 لیتر آب مصرف میشود، در حالی‌که این رقم در کشورهای در حال توسعه 1300 لیتر آب است.
طبق گزارش (FAO) راندمان(بازدهی) آب آبیاری در کشور 32 درصد است، یعنی حدود 68 درصد آب آبیاری هم به استفاده گیاه نمی‌رسد، در حالی‌که براساس گزارش فائو این رقم در لیبی 60 درصد، هند 54 درصد، مصر 53 درصد، سوریه 45 درصد، پاکستان 44 درصد، عربستان 43 درصد، ترکیه 40 درصد، چین 36 درصد، ایران 32 درصد است.
همچنین ضایعات محصولات کشاورزی از نقطه برداشت، حمل و نقل، نگهداری و مصرف در ایران 30 تا 35 درصد است که به نوعی هدر رفت آب محسوب میشود.
از سوی دیگر پرت و هدررفت آب در زمان آبیاری نیز بالاست، روش معمول و رایج آبیاری روش سنتی غرقابی است که هدررفت آب را چند برابر می‌کند.
هر سال بین 13 تا 35 درصد محصولات کشاورزی به صورت ضایعات از بین می‌رود که معادل 13 تا 35 میلیارد مترمکعب از منابع آبی کشور است.
چه باید کرد؟
یک کارشناس آب به خبرنگار فارس گفت: کارایی مصرف آب، قیمت‌گذاری و پذیرفتن آب به عنوان یک کالا و تعیین و اعمال ارزش واقعی آن، افزایش راندمان آبیاری، تعیین الگوی کشت بهینه، کنترل رشد جمعیت و اشتغال‌زایی، کاهش ضایعات کشاورزی و‌مدیریت یک‌پارچه منابع آب، آموزش بهره‌برداران و کشاورزان و انتقال دانش نوین آبیارى توسط ناظرین به مزارع همراه با یک‌پارچه سازى اراضى می‌تواند کارساز باشد.
ابراهیم مرادزاده گفت: نبود مدیریت یک‌پارچه بر منابع آب مهم‌ترین مشکل در مدیریت منابع آب کشور است.
هم اکنون وزارت نیرو و جهاد کشاورزی هر کدام متولی استفاده از بخشی از منابع آب هستند. در طراحی کانال‌های آبرسانی هم وزارت نیرو و هم وزارت جهاد کشاورزی فعالیت می‌کنند، در ساخت سدها تا ظرفیت مشخصی وزارت جهاد کشاورزی و در مقیاس‌های بالاتر وزارت نیرو متولی هستند. از طرفی جهت احیا و حفظ ذخایر آب زیرزمینی تغذیه مصنوعی به وزارت نیرو و پخش سیلاب به وزارت جهاد کشاورزی محول شده است.
بنابراین نبود یک‌پارچگی مدیریت منابع و توزیع آب منجر به عدم استفاده بهینه از منابع شده و به دلیل وجود تشکیلات اداری موازی هزینههای عمومی بخش آب افزایش یافته و از طرف دیگر تداخل وظایف به وجود آمده است.
این کارشناس آب گفت: از سوی دیگر مدیریت نامناسب منابع آب، ضعف و عدم کارایی قوانین از دیگر مشکلات این بخش است، همین قوانین موجود نیز به علت ضعفهای اداری موجود از جمله کمبود کارکنان و تجهیزات قابل اجرا نیستند. به عنوان نمونه می‌توان به حفر چاه‌های غیرمجاز و یا افزایش عمق چاه‌های بدون مجوز اشاره کرد که هیچ‌گاه به درستی در کشور اجرا نشده است.
*پیشنهاداتی برای بهبود اوضاع
مرادازده گفت: مقدار ماده خشکی که توسط گیاه به ازای هر مترمکعب آب حاصل میشود، به عنوان شاخص تعریف شده است کارایی مصرف آب در ایران 75/0 کیلوگرم بر مترمکعب است و با افزایش 10 درصدی کارایی مصرف آب می‌توان حدود 8 میلیارد مترمکعب آب صرفه‌جویی کرد که از مجموع مصرف آب در شرب و صنعت کشور بیش‌تر است.
این کارشناس آب معتقد است: سنتی بودن روشهای تولید مشکل دیگری است بخش آموزش ترویج و تحقیقات کشاورزی بیش از پیش باید به این مسأله توجه کرده و نقش خود را ایفا کند، بهره‌برداری بهینه از منابع آب، خاک، نیروی انسانی و تکنولوژی در بخش کشاورزی زمانی میسر است که واحدهای بهره‌برداری آموزش کافی دیده باشند.
وی گفت: اصلاح الگوی کشت در بخش کشاورزی هم باید مورد توجه قرار گیرد، اجرای روش های بهزراعی و به‌نژادی مانند اصلاح روش های کاشت، اجرای سیاست تغییر کاربری اراضی در الگوی کشت مبتنی بر مزیت نسبی ،تلاش در جهت کاهش سطح کشت محصولات با مصرف بالای آب و اصلاح و توسعه کاشت گیاهان کم توقع می‌توان اشاره کرد.
این کارشناس آب ادامه داد: علاوه بر این راهکارهای دیگری مانند توسعه کشت های گلخانه ای، اجرای سیستم های آبیاری تحت فشار و مهار آب‌های فصلی می‌تواند تا حد قابل توجهی بر بهبود الگوی مصرف آب در کشاورزی تاثیر مثبت داشته باشد.
*طرح نجات آب
با محمد اسماعیل‌نیا نایب رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس نیز در این زمینه گفت‌وگویی انجام دادیم.
وی از طرحی با عنوان «نجات آب» خبر داد که معتقد است در صورت اجرای آن تا 5 سال بیلان(تراز) منفی آب در زمین‌ها و دشت‌ها مثبت میشود.
نائب رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس گفت: در این طرح ابتدا مناطق اولویت‌دار انتخاب میشود و ظرفیت آبدهی موتورهای آب که معمولا بیش از 20 تا 25 لیتر در ثانیه دبی دارند 5 لیتر در ثانیه کمتر میشود، کنتور حجمی برای تمامی چاهها نصب شده و انواع آبیاری تحت فشار بستگی به شرایط منطقه و خاک با مشارکت مردم و دولت راه‌اندازی میشود.
اسماعیل نیا گفت: استخر چاهها هم دو منظوره برای ذخیره آب و پرورش ماهی استفاده میشود.
اسماعیل‌نیا گفت: در کنار این طرح کشاورزان ترغیب به کشت گلخانه‌ای می‌شوند که نسبت به کشت آزاد نیاز آبی کمتری دارد. همچنین الگوی کشت مناسبی شامل کشت محصولات کم‌مصرف و مزیت‌دار اجرایی میشود. ضایعات کشاورزی نیز که در حال حاضر تا 35 درصد باعث از بین رفتن محصولات کشاورزی میشود، کنترل میشود و از این راه هدررفت آب کمتر میشود.
وی ادامه داد: عملیات آبخیزداری صورت می‌گیرد تا آب در فرادست‌ها ذخیره شود همچنین در فرودست‌ها نیز مدیریت در زمین‌های کشاورزی انجام میشود.
نائب رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس تصریح کرد: در حالت کلی مدیریت آب، خاک، الگوی کشت و محصولات زراعی در کنار مصرف کمتر از منابع زیر زمینی انجام میشود، ضمن اینکه با مدیریت مزرعه عملکرد در واحد سطح نیز افزایش می‌یابد.
به هر حال وضعیت آب کشور با هشدارهایی که مسئولان می‌دهند بحرانی است و حتی برخی می‌گویند در آینده نزدیک جنگ دنیا بر سر آب خواهد بود، بیایید قبل از اینکه دیر شود عمل کنیم، به جای حرف و شعار باید عمل کرد.
