بیلان منفی منابع آب زیرزمینی ایران سالانه ۶ میلیارد متر مکعب گزارش شده است و وزارت نیرو تلاش می‌کند در یک دوره ۲۰ ساله از طریق اجرای طرح احیاء و تعادل بخشی بیلان منفی منابع آب زیرزمینی را بهبود بخشد. اما متاسفانه به این طرح اعتبار مناسب تخصیص داده نشده است و سال گذشته با اعتبار صفر، کارِ پر و مسلوب المنفعه کردن چاه‌های کشاورزی توسط وزارت نیرو پیگیری شد. امسال نیز همین رویه ادامه دارد و محمدرضا بختیاری مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران در گفتگو با پاون خبر داده است که طی ۶ ماهه نخست امسال ۴۵۱ حلقه چاه غیرمجاز در استان تهران از برداشت غيرقانونی بیش از ۱۶ میلیون مترمکعب آب جلوگیری به عمل آمده است.
حدود ۳۰۰ هزار حلقه چاه غیر مجاز در کشور وجود دارد و معلوم نیست با این روند، چند سال طول می‌کشد که تمام چاه‌های غیر مجاز مسدود شود.
بختیاری در چهل و نهمین نشست طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی اعلام کرده است که بر اساس ابلاغ شرکت مادر تخصصی مدیریت منابع آب ایران، آب منطقه‌ای تهران باید در سال جاری هزار و ۵۰۰ حلقه چاه غیر مجاز را پر و مسلوب المنفعه کند.
وی با اشاره به برنامه‌ریزی دقیق برای تحقق این برنامه گفت: از ابتدای سال تا ۳۱ شهریور سال جاری ۴۵۱ حلقه چاه غیر مجاز در استان تهران پر و مسلوب المنفعه شده است که سهم تهران بزرگ ۱۰۱ حلقه چاه، شهریار ۶۰ حلقه، رباط کریم ۳۶ حلقه، اسلامشهر ۳۷ حلقه، ری ۳۷ حلقه، ورامین ۳۱ حلقه، پاکدشت ۱۳ حلقه، دماوند ۶۹ حلقه، فیروزکوه ۵۳ حلقه و شمیرانات ۱۴ حلقه بوده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای تهران با بیان اینکه انسداد ۴۵۱ حلقه چاه غیر مجاز باعث جلوگیری از برداشت و تخلیه بیش از ۱۶ میلیون متر مکعب از منابع آبی استان شده است، عنوان کرد: طبق برنامه ریزی‌های صورت گرفته و تاکیدات انجام شده تا پایان امسال به برنامه مورد نظر خواهیم رسید.
بیش از ۵۰ درصد آب مورد نیاز کشور از طریق منابع زیرزمینی در قالب چاه، چشمه و قنات تامین می‌شود اما با وجود آنکه نیمی از آب مورد نیاز خود را از سفره‌های زیرزمینی تامین می‌کنیم، برنامه‌ای برای مراقبت از این منابع استراتژیک نداریم. پوشش گیاهی زمین که نقش مهمی در افزایش میزان تغذیه منابع آب زیرزمینی دارند را با مدیریت غلط مراتع، از بین برده‌ایم. بر اساس گزارش‌ها مراتع ایران به شدت در حال فرسوده شدن است و حذف پوشش گیاهی مرتعی و جنگل‌ها، تغذیه سفره‌های زیرزمینی را با مشکل مواجه کرده است. همچنین عدم اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوانداری به دلیل نبود بودجه مناسب و تمرکز وزارت نیرو بر مدیریت آب سطحی، مشکلات فراوانی را برای تغذیه سفره‌های زیرزمینی ایجاد کرده است. عدم توجه جدی به منابع آب زیرزمینی سبب شده است که هر روز گوشه‌ای از ایران فرونشست کند و حیات برای همیشه از یک آبخوان ویران شده کوچ کند. با این وجود مسئولان توجهی به طرح‌های تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی ندارند.
عدم نظارت بر برداشت از منابع آب زیرزمینی
اگرچه مقصر اصلی افت سطح سفره آب‌های زیرزمینی و فرونشست دشت‌ها، چاه‌های غیر مجاز معرفی می‌شود اما نیازعلی ابراهیمی پاک، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات خاک و آب از عدم نظارت بر چاه‌های دارای پروانه و اضافه برداشت هشت میلیارد متر مکعبی این چاه‌ها در گفتگو با ایانا خبر داد.
به گفته وی اگر وزارت نیرو ا بیلان آب دشت‌ها را درست محاسبه کرده بود، امروز شاهد افت کیفیت آب‌های زیرزمینی نبودیم.
وی ادامه داد: خطرات زیادی در درست محاسبه نکردن بیلان وجود دارد. بر اساس محاسبات انجام شده توسط ما، هشت میلیارد متر مکعب آب از چاه‌های غیر مجاز برداشت می‌شود و بیش از هشت میلیارد متر مکعب نیز اضافه برداشت چاه‌های مجاز دارای پروانه است.
ابراهیمی پاک گفت: اگر وزارت نیرو فقط جلوی این اضافه برداشت‌ها را بگیرد، کل مسئله آب زیرزمینی حل می‌شود.
بازنگری در پروانه‌ها ضروری است
علی ابراهیمی در گفت و گو با خانه ملت نیز بیان کرد: چاه‌های غیر مجاز سبب کاهش سطح آب‌های زیرزمینی در چند سال اخیر شده است این مسئله علاوه بر تاثیرمنفی برکیفیت آب، زمینه رانش زمین را فراهم کرده است.
عضو کمیسیون کشاورزی ،آب و منابع طبیعی مجلس با بیان اینکه چاه‌های مجازی که درگذشته مجوزگرفته‌اند، نیز نیازمند بازنگری هستند، بر تجزیه و تحلیل پروانه این چاه‌ها تاکید کرد.
ابراهیمی افزود: باید چاه‌های مجاز باید براساس سطح مجاز مصرف آب، اجازه برداشت منابع آبی را دریافت کنند تا بتوان از آب‌های سفره‌های زیرزمینی پاسداری و محافظت کرد. این در حالی است که با حذف مالکیت دائمی چاه از فروش آب به طریق ساعتی و حجمی می‌توان جلوگیری کرد.
وی ادامه داد:برای ثبات مصرف بهینه منابع آبی، توزیع عادلانه آن باید در اولویت قرار بگیرد و برای عملیاتی شدن این مهم، باید آب مصرفی از منابع زیر زمینی هنرمندانه مدیریت شود.
تنها راهکار وزارت نیرو برای مقابله با این روند مخرب، پر و مسلوب المنفعه کردن چاه‌های غیر مجاز است اما کارشناسان بر این باورند که باید در سیستم مدیریت منابع آب زیرزمینی بازبینی انجام شود.
